Уруг савазынын аксынын чинге аарыы (ыжыы) оске ыжыктар аразында бешки черни эжелеп турар. Ол дыка нептеренгей аарыгларны бирээзи бооп турар. Ол оске чинге аарыгларга бодаарга, «каракка коску», эмчинин шинчилээшкининге тодаргайланып болур. Ынчалза-даа кажан ол каракка коску хевиринче (оске немелде шинчилел ажыглаваска, чижээлээрге кольпоскопия дээн) киргенде, ону баш бурунгаар чайладыры берге, чугле эмнээр херек.

Ындыг болза канчап ону баш бурунгаар чайладып, тывылдырбас болза эки?

Оон чайладыры хой кезии херээжен кижиден хамааржып болур. Чижелээрге, уруг савазынын чинге аарыг диттиг чылдактарын билип аары:

-эрте назы харда (18 хардан эрте)  эр-кыс харылзаа кирери;

-эр-кыс харылзаа тудар хой эштерлиг болуру, оларны кыска уе тургузунда хой солууру

- эр-кыс харылзаа таварыштыр дамчыыр халдавыр аарыглар тыптыры

- шын эвес арыг-шевер сагыыры

- назы-хар четпээнде иштелири база божууру

- бичии уруг чиигээшкинин уезинде уруг савазынын аксынга балыгланыры база кемдээри

- таакпы тыртары

- кижинин халдавырлыг аарыгларга удурланыр шыдамыры кошкаарга

-эки ажыктыг болгаш витаминниг аъш-чем чиирин эвээжедири;

 Ол диттиг чылдактарны ойталап чорбас болза чуу болу бээр?

Бичии уругнун 14-18 харга чедир уруг савазынын аксын кырындан шыва келген кангыры дыка чуга болгаш дораан кемдетингир боор. Ол назы-хар чедип чорда (18-20хар) четчи бооп сайзырап кээр, ынчан эр-кыс харылзаадан дамчыыр халдавырлыг аарыгларга удур камгалал болур.  Бир эвес аныяк кыс кижи ону сагывайн, эрте эр-кыс харылзааже кирип, эрте сайзыраар болза, уруг савазынын аксын кырындан шыва келген кангыры быжыгланып четикпээнде эр-кыс харылзаадын дамчыыр халдывырлыг аарыглар ону уреп, кемдедип оскерлиишкиннер тывылдырар. Чижээлээрге, хламидиоз, микоплазмоз, уреаплазмоз, цитомегаловирус халдавыры, герпес вирузу, база кижинин папиллома вирузу болур. Ол халдавырлыг аарыгларнын туннелинде ангы-ангы ыжыктар тыптып, уе шаанда ону тып, эмнетпес болза хоочурай берип болур.

Кижинин папиллома вирузун тодарадып чугаалар болза, оске эр-кыс харылзаадан дамчыыр аарыгларга бодаарга, бо вирус уруг савазынын аксын кырындан шыва келген кангырда клеткаларнын тургузуун оскертип, оларнын анаа кадык клеткалардан оскертип, эгезинде ыжыктырга (предрак – дисплазия шейки матки) чедирип болур. Оон ону уе шаанда тып эмневес болза чинге аарыгларга (рак шейки матки) чедирип болур. Бо кижинин папиллома вирузун озал-айыыл талазын, кижинин кадыынга когаралын билип ап чорууру чогумчалыг болур. Кижинин папиллома вирузу кадык уруг савазынын аксын кырындан шыва келген кангырны чинге аарыгга чедиреринге 6-7 чыл эртер, бир эвес херээжен кижи чылда чангыс катап эмчиге шинчиледип кирип турар болза ону эге чадызында ылавылап тып болур.

Ынчангаш аарыгны эге чадада шинчилеп тып алыры, база ону баш бурунгаар чайладыры кыс кижиден улуг хамааржыр. Бир эвес кыс кижи эр-кыс харылзааже кире берген болза, чартык чылда бир катап херээженнер эмчизинче кирип, шинчиледип ап турары чугула. Эмчиге чылда бир катап кольпоскопия, уруг савазыны аксынын кырындан шыва алган кангырнын клеткаларнын тургузуун тодараткан анализ (мазок на онкоцитологию) дужаап алыры чугула.

Кажан херээжен кижи чылдын-на шинчилелди эртип турар болза кандыг-даа аарыгны эгеки чадада тып, эмнеп ап болур. Дурум болур кылдыр сактып аар чуулдер:

- чылда чангыс катап онкоцитология анализи дужаары

- чылда чангыс катап кольпоскопия эртип аары

- эр-кыс харылзаадан дамчыыр аарыгларны шеглээри.

Бир эвес ава кижи бичии чаш кызы ындыг аарыгга (уруг савазы аксынын ыжыы) таварышпазын, ындыг аарыгга удур камгалалдыг болзун деп баш бурунгаар боданыр болза, мындыг хемчегленир кылып болур. Бугу делегейнин эртем-шинчилел кылып турар эртемдээннери мындыг туннелге келген. Бир эвес бичии кыс уруг (9-20хар) эр-кыс харылзаа кирбээнде кижинин папиллома вирузунга удур тарылга кылып болур (ГАРДАКСИЛ, ЦЕРВАРИКС). Ынчан уруг савазынын аксынын ыжыын эгеки чадазында-ла баш бурунгаар чайлатканы болур.

Аарыгны чугле эм-дом, шинчидилге дузазы- биле баш бурунгаар чайладыыр эвес, ону ог-буленин иштики агаар-бойдузундан база хамааржыр. Чаш толду бичии элээди назынындан тура ооредип, эр-кыс харылзаа дугайында тайылбыр чорук кылыры, бодунун кадыынга сонуургалдыг болуру, уе-шагында эмчилээрин аныяк ада - иелернин бодунун чижек домаанга коргузери чугула дээрзин билир бис. Кадыынар быжыг болзун! Экини кузедивис!